Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus dại (Rabies virus) gây ra, ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương của động vật và con người. Đây là một trong những bệnh nguy hiểm nhất, với tỷ lệ tử vong gần 100% khi các triệu chứng xuất hiện. Hiểu rõ các con đường lây truyền bệnh dại là yếu tố then chốt để phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ phân tích các con đường lây truyền chính của bệnh dại, đặc biệt từ góc nhìn thú y.
1. Con đường lây truyền chính: Vết cắn từ động vật nhiễm bệnh
Con đường lây truyền phổ biến nhất của bệnh dại là qua vết cắn của động vật nhiễm virus dại. Virus dại tồn tại chủ yếu trong nước bọt của động vật bị bệnh, đặc biệt là chó, mèo, chồn, dơi và một số loài động vật hoang dã khác như cáo, chó sói, hoặc chó rừng.
-
Cơ chế lây truyền: Khi động vật nhiễm bệnh cắn, virus dại từ nước bọt xâm nhập vào cơ thể qua vết thương hở. Virus sau đó di chuyển dọc theo các dây thần kinh đến hệ thần kinh trung ương, gây viêm não và dẫn đến tử vong.
-
Nguy cơ: Chó là nguồn lây nhiễm chính ở nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, nơi 95% ca bệnh dại ở người liên quan đến chó cắn. Những vết cắn sâu hoặc ở vùng gần đầu, cổ, mặt có nguy cơ cao hơn do virus dễ dàng tiếp cận hệ thần kinh.
2. Lây truyền qua vết cào hoặc liếm
Mặc dù ít phổ biến hơn, bệnh dại cũng có thể lây qua vết cào hoặc liếm từ động vật nhiễm bệnh:
-
Vết cào: Móng vuốt của động vật nhiễm bệnh có thể mang virus dại nếu chúng tiếp xúc với nước bọt của chính con vật (do tự liếm). Nếu vết cào làm rách da, virus có thể xâm nhập vào cơ thể.
-
Liếm vào vết thương hở: Virus dại trong nước bọt của động vật nhiễm bệnh có thể lây truyền nếu động vật liếm vào vùng da bị tổn thương, màng nhầy (mắt, mũi, miệng) hoặc vết thương hở.
3. Lây truyền qua tiếp xúc với mô thần kinh hoặc dịch cơ thể
Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh dại có thể lây truyền qua việc tiếp xúc trực tiếp với mô thần kinh hoặc dịch cơ thể của động vật nhiễm bệnh, chẳng hạn như trong quá trình giết mổ, xử lý xác động vật, hoặc thực hiện các thủ thuật thú y mà không có biện pháp bảo vệ.
-
Lưu ý cho bác sĩ thú y: Những người làm việc trong ngành thú y cần sử dụng găng tay, khẩu trang và các thiết bị bảo hộ khi xử lý động vật nghi nhiễm dại để tránh nguy cơ lây nhiễm.
4. Lây truyền qua con đường không phổ biến
-
Hít phải khí dung chứa virus: Ở một số hang động nơi có đàn dơi nhiễm dại, virus có thể tồn tại trong không khí dưới dạng khí dung. Tuy nhiên, con đường này rất hiếm và chủ yếu xảy ra ở những khu vực đặc thù.
-
Lây truyền từ người sang người: Trường hợp này cực kỳ hiếm, chỉ ghi nhận trong các ca ghép tạng hoặc mô từ người nhiễm dại sang người khỏe mạnh.
5. Các yếu tố nguy cơ và lưu ý phòng ngừa
-
Động vật nguy cơ cao: Chó, mèo, dơi, và các loài động vật hoang dã là nguồn lây nhiễm chính. Ở Việt Nam, chó chưa được tiêm phòng dại là mối nguy lớn nhất.
-
Phòng ngừa:
-
Tiêm phòng cho vật nuôi: Tiêm vaccine phòng dại định kỳ cho chó, mèo là biện pháp hiệu quả nhất.
-
Xử lý vết cắn: Rửa vết cắn ngay lập tức bằng xà phòng và nước trong ít nhất 15 phút, sau đó đến cơ sở y tế để được tư vấn và tiêm vaccine phòng dại nếu cần.
-
Giám sát động vật nghi nhiễm: Nếu bị cắn hoặc cào, cần theo dõi con vật trong 10-14 ngày (nếu có thể) để xác định nguy cơ nhiễm dại.
-
Kết luận
Bệnh dại chủ yếu lây qua vết cắn từ động vật nhiễm bệnh, đặc biệt là chó, và trong một số trường hợp hiếm gặp qua vết cào, liếm, hoặc tiếp xúc với mô nhiễm virus. Việc hiểu rõ các con đường lây truyền giúp người dân và các chuyên gia thú y áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, từ tiêm vaccine cho vật nuôi đến xử lý kịp thời khi bị cắn. Hãy luôn cảnh giác và thực hiện các biện pháp bảo vệ để giữ an toàn cho cả người và vật nuôi.
